Starożytność
Jak daleko sięga pamięć ludzka, człowiek starał się w czasie swoich podróży po kuli ziemskiej wykorzystywać zazwyczaj utarte ścieżki, które w miarę częstości ich używania stawały się z biegiem czasu utartymi szlakami- później drogami. Wybór takich uczęszczanych szlaków narzucało człowiekowi ukształtowanie terenu (góry, przełęcze itp.) oraz jego pokrycie i zaludnienie (lasy, osiedla), konieczność dokonywania przepraw przez rzeki w miejscach najpłytszych (brody), konieczność okresowego zaopatrywania się w czasie wędrówek żywność i wodę (w terenach pustynnych- oazy) oraz wybór najkrótszych odległości, np. między osiedlami. Początkowo tego rodzaju szlaki komunikacyjne były ledwie przetartymi ścieżkami- mniej lub więcej wydeptanymi. W miarę jednak szerszego stosowania do komunikacji i transportu zwierząt wierzchowych i jucznych, a wreszcie pojazdów kołowych, ścieżki te zwolna przemieniały się w trakty, a nawet były niekiedy umacniane drewnianymi balami (zwłaszcza w terenach podmokłych- jak np. drogi z dyli w Biskupinie, pochodzące z V wieku przed Chrystusem, lub zachowane do dziś ślady podobnych dróg w Szwajcarii i Holandii- lata 1800- 1600 przed Chrystusem) albo narzuconymi kamieniami, czy wykładane płaskimi głazami.
Wytyczone i częściowo umocnione trakty istniały już ok. roku 2300 przed Chrystusem. np. w Chinach oprócz szeroko rozwiniętej sieci dróg wodnych. Drogi lądowe były wówczas niejako uzupełnieniem dróg wodnych. Jak stwierdzają kroniki armii mongolskich, które zajęły Pekin, drogi chińskie były już wówczas na tyle szerokie, że dziewięć wozów mogło się równocześnie mijać- tj. musiały mieć około 14 metrów szerokości.
W okresie późniejszym, za panowania cesarza Tsiń Szy- Huang- ti w latach 221- 210 przed Chrystusem, kroniki notują budowę olbrzymiego dzieła, jakim był Wielki Mur Chiński, mający stanowić na północy kraju osłonę przed najazdami dzikich plemion mongolskich i w tym celu wyposażony w liczne wieże, strzelnice i bramy. Długość Wielkiego Muru Chińskiego wynosiła 2.450 kilometrów, szerokość u podstawy 8 metrów, u góry 5 metrów, a wysokość od 11 do 16 metrów. Poza głównym przeznaczeniem stanowił on stałą i stosunkowo bezpieczną wówczas arterię komunikacyjną, ponieważ na wierzchu muru prowadziła droga, po której mogły się poruszać z powodzeniem równolegle dwa pojazdy.
W Egipcie pierwsze drogi lądowe powstały jako uzupełnienie szeroko rozbudowanej sieci dróg wodnych, których główna osią był Nil.
Pierwsze drogi lądowe łączyły Świętą Rzekę z osiedlami oraz miejscami budowy piramid, grobowców i świątyń (np. droga znad Nilu do piramidy Cheopsa, zbudowana ok. roku 2600 przed Chrystusem). Były to również drogi ziemne wzmocnione drewnianymi balami, a niekiedy wykładane płaskimi głazami.
W starożytnym Babilonie kroniki notują istnienie pierwszej wykładanej kamieniami Świętej Drogi w okresie panowania króla Sanheriba (ok. 710 rok przed Chrystusem). Tam też zbudowano jedne z pierwszych na świecie mosty drewniane i kamienne (np. za króla Nabuchodonozora ok. roku 600 przed Chrystusem- most kamienny przez Eufrat, długości około 300 metrów).
Również wykopaliska w Indiach wskazują na istnienie na przełomie IV/III wieku nielicznych co prawda, ale doskonałych na tym terenie dróg szerokości do 21 metrów, o nawierzchniach z płyt kamiennych lub palonej cegły- spajanych gipsem lub smołą.
Imponujący rozwój sieci drogowej nastąpił w królestwie perskim podczas panowania Dariusza (lata 521- 485 przed Chrustusem). Sławna była np. Droga Królewska łącząca Suzę z Sardes, długości około 2.500 kilometrów. Istniały również drogi z Suzy do Ekbatany i Persepolis.
Godnymi spadkobiercami Persów w tej dziedzinie byli Rzymianie, którzy przede wszystkim z uwagi na potrzeby wojskowe rozbudowali szeroko sieć doskonałych dróg. Dość wspomnieć, że za czasów Krajana (lata 98- 117 po Chrystusie) użytkowano w imperium ogółem ok. 80 tys. km dróg kamiennych (średnia szerokość tych dróg- 2,4- 4,15 m, a na zakrętach 4,7; niektóre z nich znacznie szersze), a wraz z drugorzędnymi drogami żwirowymi blisko 300 tys. km.
Jedną z najstarszych była Via Appia, łącząca Rzym z Capuą (długość ok. 198 km, szerokość 8 m), zbudowana przez cenzora Appiusza Claudiusza ok. 312 roku przed Chrystusem. Drogę tę doprowadzono następnie aż do Brundisium, tak że ostatecznie miała około 550 km długości, przy średniej szerokości 8 metrów. konstrukcja tej drogi była do pewnego stopnia pierwowzorem budowanych później różnych odmian dróg na terenie całego imperium.
Nawierzchnia składała się z czterech zasadniczych warstw:
-najniższa (ok. 30 cm)- z kamienia łamanego układanego sztorcowo i kamienia układanego płasko, wiązanych razem gliną lub zaprawą wapienną,
-druga warstwa; (ok. 25 cm)- z tłucznia układanego na wodoszczelnej zaprawie lub glinie,
-trzecia (ok. 25 cm)- ze żwiru o wielkości orzecha, również na zaprawie, oraz
-ostatnia warstwa (ok. 20 cm)- ze żwiru i piasku albo bruku lub płyt kamiennych.
Jaką wagę przywiązywali Rzymianie do budowy dróg, świadczy najlepiej wydanie w roku 123 przed Chrystusem. prawa o planowaniu i budowie dróg (szerokość, odwodnienie itp.), które zostało uzupełnione nowym aktem w roku 183 po Chrystusie. (akt Commodusa).
Aktem tym wprowadzono zasadę oznaczania odległości za pomocą kamieni milowych, ustawianych wzdłuż dróg (tysiąc podwójnych kroków= millarium, co stanowi 1481,5 metrów). Odległości te mierzono od centralnego punktu imperium, jakim było Forum Romanum i ustawiony na nim jeszcze za czasów cezara Augusta millarium aureum. Od niego właśnie rozchodziły się we wszystkie kierunki świata ówczesne główne drogi rzymskie. Reprezentowały one pięć zasadniczych szlaków:
-Rzym- Afryka, biegnący Via Appia do Capui, następnie wzdłuż brzegu do Regium (Via Popilia), z kolei przez Sycylię z Messyny do Termini- kierunek Carthago; za Carthago szlak ten rozwidlał się na wschodni do Alexandrii i zachodni do Tingis;
-Rzym- Azja, biegnący Via Appia do Brundisium, a następnie z Dyrrhachium (dzisiejsze Durazzo) przez Philippi do Byzantium i dalej na wschód wzdłuż perskiej Drogi Królewskiej oraz przez Antiochię do Palestyny i Egiptu;
-Rzym- Byzantium, biegnący Via Flaminia do Aquilea, Sirmium (w okolicach dzisiejszego Belgradu) do Byzantium;
-Rzym- Hispania, biegnący Via Aurelia (nad brzegiem morza) do Pizzy, Genui, Massilii (dzisiejsza Marsylia) i dalej do Hispanii oraz Gallii;
-Rzym- Gallia- Germania- Britannia, biegnący Via Cassia; Via Aemilia do Mediolanum, a następnie poprzez przełęcze alpejskie (St. Bernard- 2.473 m n.p.m., Simplon- 2.009 m, Brenner- 1.370 m, Mt. Cenis- 2.084 m) do krajów Gallii, Germanii i Britannii.
Warto wspomnieć, że z okolic Wiednia (Vindobona), oraz dzisiejszej Bratislavy (Carnuntum w ówczesnej Pannoni) prowadziły wówczas przez ziemie polskie do Bałtyku (Mare Suebicum) odnogi sławnego szlaku bursztynowego. Technika wykonywania dróg rzymskich stała na bardzo wysokim poziomie, zwłaszcza że nie liczono się z materiałem oraz pracą ludzką. Nawierzchnie tych dróg to potężne konstrukcje wykonane ze żwiru oraz kamienia łamanego i ciosanego, układanych na wapiennej zaprawie. Typowe drogi rzymskie były wykonane zwykle z kilku warstw; kamieni ułożonych na zaprawie żwirowo- wapiennej i tworzących rodzaj muru grubości przekraczającej 1 metr. Po upadku imperium rzymskiego drogi te przetrwały bardzo długo, służąc ludziom przez wiele następnych wieków. Są one zresztą w większości przypadków pradrogami obecnych autostrad i dróg na terenie Europy Zachodniej i Południowej oraz w Małej Azji.
Hiszpanie w czasie podbojów państwa Inków napotkali dobrze rozwiniętą sieć dróg (długości ok. 10 tys. km) na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej, wzdłuż pasma Andów. Jednym z głównych szlaków była Wielka Droga Królewska (długość ok. 5 tys. km), łącząca stolicę państwa Cuzco (Cuzco w dzisiejszym Peru) z północną częścią kraju w Quito (dzisiejszy Ekwador) oraz z południem w Talca (dzisiejsze Talcahuano na południe od Santiago w Chile). Charakterystyczną cechą tej drogi było to, że zbudowano ją prostymi odcinkami, miejscami nawet na wysokości 5.000 m n.p.m., o szerokości ok. 8 m i o nawierzchni z płyt kamiennych. Ze względu na to, że była ona przeznaczona wyłącznie dla pieszych (nie znano tam wozów ani nawet koła), na wzniesieniach i spadkach miała schody, a nad przeszkodami przerzucone były sznurowe mosty.
